گسترش نفوذ داعش در شمال آفریقا؛ اهداف و پیامدها

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل- سمیه خمارباقی: گروه تروریستی داعش که از سال ۲۰۱۳ پا به عرصه ظهور گذاشت در ابتدا با بهره گیری از بحران سوریه مناطقی از این کشور را اشغال و سپس در ژوئن ۲۰۱۴ به کشور همسایه یعنی عراق حمله کرد و شهر موصل را به اشغال خود درآورد. داعش که شعار تشکیل خلافت اسلامی در جهان را در سر می پروراند طی یک سال اخیر، نفوذ خود را در شمال آفریقا به ویژه کشورهای لیبی، مصر و تونس افزایش داده است.

تروریست های داعش چند روز گذشته شهر مرزی بن قردان را هدف قرار داد، تروریست ها ۵۰ نفر بودند که نسبت به منطقه و مراکز مورد هدف مانند اردوگاه نظامی، پلیس و حفاظت ملی آشنایی داشتند و به آسانی به سمت مراکز مورد هدف حرکت کردند و بیشتر آنها از اهالی منطقه بودند. در این حملات دستکم ۵۳ نفر کشته و زخمی شدند.

در مورد مصر نیز باید گفت که گروه تروریستی «ولایت سینا» که نام پیشین آن «انصار بیت المقدس» بود، نوامبر ۲۰۱۴ با گروه تکفیری داعش هم پیمان شد. از آن زمان تا به حال در درگیری‌ های ارتش مصر با گروه‌ های تکفیری ده‌ها غیرنظامی و نیروی امنیتی کشته شده‌اند.

صحرای سینا پایگاه گروه‌های تروریستی وابسته به گروه تکفیری داعش است که حملات خود را از زمان برکناری محمد مرسی، رئیس جمهور پیشین مصر در جولای ۲۰۱۳ افزایش داده‌اند.

لیبی، دیگر کشور واقع در شمال آفریقا نیز در سال‌های اخیر صحنه گسترش فعالیت گروه تروریستی داعش بوده است. شهرهای درنه، صبراته و سرت در لیبی نیز تحت اشغال داعش است.

درباره منابع مالی گروه تروریستی داعش که عمده آن حاصل از فروش نفت و گاز است بسیار سخن گفته شده است، این منابع در مناطق تحت نفوذ داعش در کشورهایی همچون عراق و سوریه به وفور وجود دارد. ترکیه یکی از خریداران مشتقات نفتی و منابع انرژی تحت سیطره داعش است و همین امر توان مالی این گروه و بالطبع اقدامات تروریستی و نفوذ این گروه در مناطق مختلف را افزایش داده است، علاوه بر درآمدهای نفتی و گازی داعش، کمک های نظامی و مالی برخی کشورهای عربی به این گروه تروریستی نیز از عمده دلایل گسترش تروریسم است.

در مورد گسترش نفوذ داعش به شمال آفریقا به ویژه در کشورهایی همچون لیبی، تونس و مصر باید گفت، این گروه تروریستی در پی سیطره بر مناطق غنی از انرژی و بانک ها در سوریه و عراق قصد دارد این تجربه را در شمال آفریقا نیز تکرار کند.

اما چرا داعش، شمال آفریقا را برای گسترش نفوذ خود انتخاب کرده است؟

مصر، لیبی و تونس ۳ کشوری هستند که نشانه های ظهور داعش در آنها طی ۲ سال اخیر پدیدار شده است، نیروهای ارتش مصر و لیبی بارها با تروریست های داعش درگیر شده اند. این درگیری ها به ویژه در مصر در منطقه سیناء و در مرزهای لیبی و مصر به ویژه پس از اعدام شهروندان قبطی مصر توسط داعش و انتشار فیلم ویدئویی آن شدت بیشتری داشته است.

داعش در یک نوار ویدئویی که در سواحل لیبی تصویربرداری شده است ایتالیا را تهدید می کند، در این فیلم بسان هالیوودی مهمترین پیامی که القاء می شود هدف داعش در سیطره بر سواحل دریای مدیترانه در آفریقا و تحکم در تبادل تجاری موجود در آسیا و آفریقا و کشورهایی در این قاره ها است که از موقعیت جغرافیایی ممتازی برخوردار هستند.

به عبارتی دیگر داعش در این پیام اعلام کرد که به سیطره بر مناطق راهبری و حیاتی دریای مدیترانه و تهدید عملیات تبادل تجاری در حوزه دریای یعنی استراتژیک ترین و کوتاه ترین راه مواصلاتی میان قاره های آسیا، اروپا و آفریقا می اندیشد.

علاوه براین داعش با سیطره بر حوزه دریای مدیترانه می تواند درآمدهای ترانزیت کسب کند و روند ارسال سلاح و تجهیزات مورد نیاز خود در مناطق مختلف خاورمیانه را تسهیل کند.

نکته مهم دیگر که نباید از نظر دور داشت تمایل داعش برای سیطره بر کانال استراتژیک سوئز و منطقه سیناء است، یکی از حیاتی ترین مناطق در مبادلات تجاری جهان محسوب می شود منطقه ای که دروازه دریای سرخ به روی دریای مدیترانه است، منطقه ای بسیار راهبردی که سیطره داعش بر آن به مثابه چیرگی بر تجارت جهانی است.

عامل دیگر در طمع داعش به شمال آفریقا، تاراج منابع نفت و گاز و انرژی در خاورمیانه است و کشورهای لیبی و مصر از این قاعده مستثنی نیستند.

از سوی دیگر سلاح های شیمیایی موجود در لیبی عامل مهم دیگری برای جذب داعش است، زرادخانه های لیبی مملوء از سلاح های به جا مانده از رژیم مخلوع معمر قذافی است. با توجه به تجربه به کارگیری سلاح های شیمیایی در سوریه توسط داعش، سلاح های شیمیایی و میکروبی موجود در لیبی انگیزه این گروه برای نفوذ به لیبی را دوچندان کرده است چرا که اینگونه سلاح ها قدرت تهدید و بازدارنگی داعش را افزایش خواهد داد.

صرفنظر از موارد مذکور، ناامنی و بی ثباتی ناشی از تحولات شمال آفریقا در سال های ۲۰۱۱ به بعد در مصر، تونس و لیبی بهترین موقعیت را برای نفوذ تروریست های داعش به این کشورها فراهم کرده است. دولت های روی کار آمده در این کشورها از ثبات پایدار برخورد نیستند و فشارهای اقتصادی و مشکلات اجتماعی چنین کشورهایی مانعی بر سر راه توان امنیتی و نظامی مصر، لیبی و تونس برای مقابله با نفوذ و گسترش تروریست ها در شمال آفریقا است.

با افزایش حملات به مواضع تروریست‌ها در کشورهای عراق و سوریه و از آنجایی که داعش در این دو کشور منطقه خاورمیانه در موضع ضعف قرار گرفته است، بسیاری از فرماندهان این گروه به لیبی منتقل شده‌اند و تروریست‌ها تلاش دارند تا پایگاهی مستحکم در شمال آفریقا برای خود ایجاد کنند.

گروه تروریستی داعش در لیبی زمینه خوبی برای گسترش نفوذ خود دارد زیرا دولت مرکزی قدرتمندی در طرابلس وجود ندارد. گروه تروریستی داعش نیز از اختلاف میان طرف‌های لیبیایی نهایت استفاده را می‌کند و دامنه نفوذ خود را گسترش می‌دهد. مقدار زیاد سلاح در لیبی و حضور جوانانی با اندیشه‌های سلفی جهادی، زمینه خوبی برای فعالیت داعش است.

با وجود همه آنچه گفته شد باید گفت که این گروه برای دستیابی به اهداف راهبردی بسیاری در لیبی فعالیت می‌کند. یکی از این اهداف، گشایش جبهه درگیری جدید تحت پرچم گروهی است که در عراق و سوریه تاسیس شد تا از این طریق از فشار درگیری در این مناطق بکاهد. از سوی دیگر داعش با حضور در لیبی به غرب نیز نزدیک خواهد شد و خواهد توانست تهدیدات خود را دو چندان کند.

داعشی‌ها در پی این هستند که جبهه تازه‌ای در شمال آفریقا باز کنند که علاوه بر کاهش فشار بر آنها در سوریه و عراق، واکنشی به شکست‌های پیاپی این گروه در سوریه و عراق است. از این روی داعش سعی می‌کند نیروهای مخالف خود را وارد جنگ فرسایشی کند که در پاسخ به جنگ فرسایشی این گروه در سوریه است. پس تصادفی نیست که داعش ابتدا فعالیت خود را به سیناء مصر و پس از آن به لیبی، سپس تونس و دیگر کشورهای شمال آفریقا منتقل کند.

همچنین چندی پیش برخی از اعضای الجزایری گروه تروریستی انصار الشریعه برای فعالیت در گروهی که آن را «سربازان خلافت در الجزایر» می‌خوانند با ابوبکر بغدادی، رهبر داعش بیعت کرده بودند.

در مورد تونس نیز باید گفت جنوب تونس پاشنه آشیل دولت و مرکز تجمع افراط گرایان محسوب می شود و این موضوع در انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری تونس که تقریبا یک سال پیش برگزار گردید، نمایان شد. در این خصوص برخی برداشت ها وجود دارد از جمله اینکه شکاف طبقاتی در حال افزایش است یک طبقه افراد مرفه شمال هستند که جزء مرفهین بی درد محسوب می شوند و دغدغه ای ندارند و گروه دیگر جامعه روستائیان است که از لحاظ انسانی و اقتصادی رشدی نداشته و به حاشیه رانده شده اند.

روابط مستحکم و تبادلات اقتصادی و قرابت جمعیتی جنوب تونس با لیبی که همسایه آن محسوب می شود و پس از مداخله ناتو در این کشور، به صورت بحران زده درآمد و شبه نظامیان در این کشور کنترل اوضاع را در دست گرفتند. در چنین شرایطی فقدان دولت مرکزی و نهادهای امنیتی و نظامی قوی در لیبی نیز موجب شد که این آشوب ها به جنوب تونس نیز کشیده شود.

داعش با نفوذ در منطقه راهبردی شمال آفریقا موقعیت خود را در این منطقه تحکیم می کند و همین امر در بازاریابی افکار عمومی توسط داعش و القای این موضوع که داعش قدرتمند ترین گروه در اجرای آنچه به زعم خود قوانین اسلامی نامیده می شود است و این خود عاملی برای جذب بیشتر تروریست ها از مختلف جهان خواهد بود.

داعش با قرار گرفتن در چنین موقعیت راهبردی به لحاظ جغرافیایی از کمک مالی و تسلیحاتی برخی کشورهای عربی و غربی بی نیاز خواهد شد کمک هایی که در ازای پایبندی داعش به اوامر و خواسته های این کشورها ارائه می شد و در نتیجه قدرت عمل و آزادی این گروه تروریستی را تحت الشعاع قرار می داد.

به دیگر سخن، داعش با گسترش نفوذ خود در شمال آفریقا خود را یک قدرت جهانی معرفی خواهد کرد و با بی نیازی از حمایت مالی و تسلیحاتی برخی کشورها به قوای بازدارندگی در برابر ائتلاف مقابله با داعش دست خواهد یافت. با توجه به شعار داعش مبنی بر اینکه «ما نابود نمی شویم و گسترش می یابیم» و اینکه یکی از اهداف مهم داعش گسترش در مناطق مختلف جهان است و در همین راستا تاکنون ۲۰ شاخه از این گروه در خاورمیانه و آفریقا تشکیل شده است، اتحاد بین المللی برای مقابله با این خطر جهانی به یک امر ضروری تبدیل شده است.